Pochodzenie
Andrzej urodził się na terenie Palestyny ( Ziemi Świętej), w Betsaidzie nad Jeziorem Galilejskim. Nie można określić dokładnie daty jego urodzin ani imion rodziców. Nie wiemy też, z jakich powodów mieszkał ze swoim starszym bratem św. Piotrem i jego teściową w Kafarnaum. Początkowo był uczniem Jana Chrzciciela. Pod jego wpływem poszedł za Chrystusem, gdy Ten przyjmował chrzest w Jordanie. Andrzej nie tylko sam przystąpił do Chrystusa; to on przyprowadził do Niego Piotra. Po pierwszym spotkaniu w pobliżu Jordanu wrócili do Galilei do swoich zajęć. Byli zamożnymi rybakami, skoro mieli własne łodzie i sieci. Jednakże Jezus przyszedł do nich w czasie, jak zarzucali sieć w jezioro i powiedział do nich: «Pójdźcie za Mną, a uczynię was rybakami ludzi». Oni natychmiast zostawili sieci i poszli za nim.
Ślady pracy apostolskiej
Historycy chrześcijańscy usiłowali wybadać ślady apostolskiej działalności Andrzeja po Zesłaniu Ducha Świętego. Według apokryfów sięgających niemalże czasów apostolskich.: Dzieje Andrzeja z wieku II-III oraz Męka św. Andrzeja z wieku IV, Andrzej miał nauczać i dokonać wielu cudów (nawet wskrzeszania zmarłych) w miejscach, do których dotarł: w Poncie i Bitynii (dzisiaj zachodnia Turcja) oraz w Tracji (Bułgaria), Scytii (dolny bieg Dunaju) i Grecji. Tam też, w Patras, 30 listopada 65 lub 70 roku (w tradycji wschodniej – w 62), przeżegnawszy zebranych wyznawców, został ukrzyżowany głową w dół na krzyżu w kształcie litery X. Wyrok ten przyjął z wielką radością – cieszył się, że umrze na krzyżu, jak Jezus. Litera X jest pierwszą literą imienia Chrystusa w języku greckim (od Christos, czyli Pomazaniec). Prawosławni uważają, że św. Andrzej umierał aż trzy dni, bo do krzyża został przywiązany, a nieprzybity – w ten sposób chciano wydłużyć jego cierpienie. Przez cały ten czas w obecności tłumu wyznawał wiarę w Chrystusa, pouczał zebranych, jak należy wierzyć i jak cierpieć za wiarę.
Kult świętego
Kult św. Andrzeja był zawsze w Kościele bardzo żywy. Dla prawosławnych św. Andrzej jest jednym z najważniejszych świętych, nazywają go Apostołem Słowian. Według ich tradycji św. Andrzej dotarł nad Dniepr i Don i jest założycielem Kijowa. W 356 roku relikwie św. Andrzeja przewieziono z Patras do Konstantynopola i umieszczono je w kościele Apostołów. Krzyżowcy, którzy w czasie czwartej wyprawy krzyżowej w 1202 r. zdobyli Konstantynopol, zabrali relikwie i umieścili w Amalfi w pobliżu Neapolu. Od 2003 r. cząstka relikwii św. Andrzeja jest także w Polsce, w warszawskim kościele środowisk twórczych przy Pl. Teatralnym. Kult św. Andrzeja jest nadal żywy w różnych krajach. Wiele narodów i państw ogłosiło św. Andrzeja za swojego szczególnego patrona. Jest także patronem małżeństw, podróżujących, rybaków, rycerzy, woziwodów, rzeźników. Ten orędownik zakochanych wspomaga w sprawach matrymonialnych i wypraszaniu potomstwa. W ikonografii św. Andrzej Apostoł przedstawiany jest jako starszy mężczyzna o gęstych, siwych włosach i krzaczastej, krótkiej brodzie. Jako apostoł nosi długi płaszcz. Czasami ukazywany jako rybak w krótkiej tunice. Powracającą sceną w sztuce religijnej jest chwila jego ukrzyżowania. Atrybutami Świętego są: „krzyż św. Andrzeja” w kształcie litery X, księga, ryba, sieć. Formę krzyża św. Andrzeja mają znaki drogowe ustawiane przy przejazdach kolejowych. Dużą czcią cieszył się św. Andrzej również w Polsce. W okresie od XI do XVI wieku, wybudowano 123 kościoły pod wezwaniem św. Andrzeja. Kościoły te powstawały przede wszystkim na Śląsku i w Wielkopolsce. Obecnie są 132 kościoły i kaplice (w tym 97 kościołów parafialnych) oraz 296 wizerunków św. Andrzeja Apostoła. Wiele, bo 115 miejscowości wywodzi swoją nazwę od imienia Andrzej.
Andrzejki – wróżby i zabiegi magiczne
Oprócz wspomnienia liturgicznego przypadającego na dzień 30 listopada, istnieje u nas zwyczaj wróżb andrzejkowych. We wigilię św. Andrzeja odprawiane są jeszcze stare obrzędy, które występowały prawdopodobnie podczas pogańskich świąt ku czci zmarłych. Istotną część wieczoru andrzejkowego stanowiły praktyki wróżbiarskie. Katolicy musza pamiętać o tym, że biorąc udział w tych zwyczajach, powinni je traktować tylko i wyłącznie jako zabawę. Według encyklopedii do innych popularnych wróżb andrzejkowych należą:
– lanie wosku i wróżenia z jego kształtu zawodu przyszłego męża, staropanieństwo lub trudności w drodze do zamążpójścia, powodzenie u mężczyzn, rychłe wesele.
– puszczanie na wodę (w miednicy, na talerzu) dwóch igiełek lub listków mirtu. Gdy igiełki lub listki się zetkną, wróży to szybkie wesele.
– zdejmowanie lewych butów i ustawianie ich na przemian w kierunku drzwi. Dziewczyna, której but pierwszy przekroczy próg, najwcześniej wyjdzie za mąż.
– ustawiane na stole trzech talerzy, a pod nimi: obrączki, lalki i różańca. Która z dziewcząt wyciągnie obrączkę – szybko wyjdzie za mąż, lalkę – zostanie panną z dzieckiem, różaniec – pójdzie do klasztoru.
– wkładanie pod poduszkę kartek z wypisanymi imionami chłopców, rano w dzień św. Andrzeja wyciąga się kartkę z imieniem wybranego, a wyciągnięcie czystej kartki oznacza dalsze staropanieństwo.
– rozkładanie na podłodze kości posmarowanych tłuszczem – czyją kość najpierw chwyci pies, ta dziewczyna pierwsza wyjdzie za mąż.
– liczenie sztachet w zasięgu rozciągniętych rąk – jeśli liczba kołków jest parzysta, dziewczyna wyjdzie za mąż w nadchodzącym roku.
– dziewczyny wysiewały w garnkach lub na skrawku pola ziarna lnu i konopi, które zagrabiano męskimi spodniami, w nadziei, że sprowadzi to do domu kandydata na męża (Kresy Wschodnie).
– jeśli dziewczyna pościła przez cały dzień i modliła się do świętego Andrzeja, to we śnie mógł ukazać się jej przyszły ukochany.
– jeśli ucięta przez pannę w dniu świętego Andrzeja gałązka wiśni lub czereśni zakwitła w Wigilię Bożego Narodzenia, dziewczyna mogła liczyć na rychłe pójście za mąż.
– losowanie przedmiotów o symbolicznym znaczeniu np. listek oznaczał staropanieństwo, obrączka lub wstążka z czepka – bliski ślub, różaniec – stan zakonny.
– strona od której zaszczekał pies miała być tą, z której nadejdzie przyszły oblubieniec.
– dziewczyny rzucały psu kulki z ciasta oznaczające wybranych chłopców i czekały, którą zje jako pierwszą.
– dziewczyny ustawiały się w koło i wpuszczały do środka gąsiora z zawiązanymi oczami; dziewczyna do której gąsior najpierw podszedł (albo skubnął) – jako pierwsza miała wyjść za mąż (wróżba znana na Kujawach i w Małopolsce).
– dziewczyny kładły na ławie placki posmarowane tłuszczem i sprowadzały psa; ta dziewczyna, której placek został najpierw zjedzony.
Jak można łatwo zauważyć, większą gamę życzeń zdecydowanie wykazuje płeć żeńska aniżeli płeć męską. W zabawie andrzejkowej dziewczęta wykazują się większą kreatywnością. Niewątpliwie wynika ona z większej, bardziej wrażliwej dziewczęcej wyobraźni i umiejętnego formułowania ich marzeń. Z racji andrzejek życzę wszystkim, zarówno dziewczętom jak i chłopcom przyjemnej zabawy i radości. Uważajcie tylko, aby lejąc wosk na wodę nie zakopcić zbytnio pokoju, bo inaczej ta zabawa może was drogo kosztować w postaci odnawiania mieszkania. A mówią wam o tym ci, którzy już to przeżyli.
